Uyku bozukluğu, uyku kalitesi ve süresiyle ilişkili önemli bir sağlık durumudur. Uykusuzluk sorunları, kişilerin yeterli sürede ve kalitede ihtiyaç duydukları dinlendirici bir uyku uyumalarına engel olur.
Uyku, oldukça karmaşık davranışsal ve biyolojik süreçtir. İhtiyaç duyulan uykunun eksikliği, zihinsel ve fiziksel sağlığı etkilemektedir. Uyku bozuklukları genellikle yorgun hissetmek, kaygılı olmak, mutsuzluk ve umutsuzlukla ilişkilidir. Bu durumlar uyku bozukluklarını tetikleyebileceği gibi, uyku bozuklukları da bu durumları tetikleyebilir.
Uyku Bozukluğu Belirtileri
Her bir uyku bozukluğu türüne göre farklı uyku bozukluğu belirtileri vardır. Ancak aşağıda genel bir kategoride bu belirtilerin en yaygın ve çoğunlukla ortak olarak görülenleri listelenmektedir.
- Çok erken ya da geç uyanmak
- Uykunun bölünmesi
- Uykuya dalmada güçlük
- Gün içerisinde uykulu ve yorgun hissetmek
- Uyku esnasında konuşmak, horlamak ya da kısa süreli solunum durması
- Sıklıkla korkunç rüyalar ve kabuslar görmek
Uyku Bozukluğu Şikayetleri
Bu belirtileri yaşayan kişiler bir uzmana başvururken sıklıkla bazı ortak şikayetleri dile getirirler. Bu şikayetler:
- Uyanamıyorum ya da uyuyamıyorum, uykuya dalamıyorum
- Çok fazla ya da az uyuyorum
- Korkunç rüyalar ya da kabuslar görüyorum
- Rahatsız edici düşünceler uyumamı engelliyor
- Uykumu alamıyorum
- Uyku beni dinlendirmiyor
- Uyku esnasında horladığım için evdekilere rahatsızlık veriyorum
- Uyumak için yatağa girmek istemiyorum
Elbette bu şikayetler ve yakınmalar, kişiden kişiye göre farklılık gösterecektir. Aynı uyku bozukluğu türü dahi her insanda aynı şekilde ortaya çıkmaz. Kişiye özgü farklı semptomlar ve durumlar gösterebilir.
Uyku Bozukluğu Türleri
Bilimsel olarak tespit edilmiş ve üzerinde uzun yıllardır çalışılan, onlarca farklı uyku bozukluğu türü vardır. En yaygın olan bazıları şu şekilde listenebilir:
- Uykusuzluk (İnsonmia): En sık görülen uyku bozukluğu türüdür. Uykuya dalma ve uykuya devam etme zorluğudur.
- Aşırı Uyuma (Hipersomni): Sürekli olarak uyku haline meyilli olma durumudur. Gün içerisinde uyanık kalma güçlüğü de denilebilir.
- Ani Uyku (Parasomni): Çeşitli günlük aktiviteler esnasında ani olarak uykuya dalma ve ardından ani olarak tekrar uyanma sorunudur.
- Uyku Apnesi: Uyku esnasında 10 saniyeden daha uzun bir süre nefes alış verişinin durduğu bir bozukluktur.
- Huzursuz Bacak Sendromu: Bacakların, uykuya dalma sürecinde sürekli olarak hareket ettirilmesine yönelik bir dürtüdür. Bacakların karıncalanması olarak da bilinir.
- Rüya Sıkıntı Bozukluğu: İnsanlar uyurken gördükleri pek çok rüyayı hatırlamayabilirler. Ancak bu rahatsızlık, kişilerin korkutucu rüyalar esnasında sık sık korkarak uyanmalarına sebep olur.
- Uyku Felci: “Karabasan” olarak da bilinen uyku felci, kişinin rüya görmeden hemen önce ya da hemen sonra bedenini hareket ettirememesiyle ilişkilidir. Bu durum rüya içerisinde de olabilir ancak kişinin rüya zannettiği şey uyku felcinden kaynaklı kısa süreli gerçekçi halüsinasyonlar olabilir.
- Uyurgezerlik: Daha çok çocuklarda görülen bu rahatsızlık, bazen yetişkinlerde de görülebilir. Kişi uykusunun bir bölümünde otomatikleşmiş ve genellikle günlük rutiniyle ilişkili bazı eylemler yapar.
Uyku Bozukluğu Nedenleri
Uyku bozuklukları, fizyolojik veya psikolojik tetikleyicilerin sebep olabileceği çeşitli durumlar sebebiyle oluşabilir. Ayrıca genetik olarak uyku bozukluğunun aktarılabildiği de bilinmektedir.
- Depresyon ya da anksiyete: Bazen yatakta düşünmekten uyuyamadığını söyleyen insanları duymuş ya da kendiniz de benzer bir durumu yaşamış olabilirsiniz. Kaygılı ve umutsuz düşünceler sağlıklı bir uykunun önünde güçlü birer engeldir.
- Alkol ve kafein: Bu tarz uyarıcı maddelerin biyolojik saat üzerinde güçlü etkileri bulunmaktadır. Bazen uyku açmak için kahve ve enerji içeceği gibi ürünlerle alınan kafein, kullanım zamanı ve miktarına bağlı olarak uyku düzeninin önemli bir düşmanı olabilir.
- Biyolojik saatin ve ritmin bozulması: Kasıtlı ya da kasıtsız olarak sürekli farklı saatlerde uyumak, bir gün gece bir gün gündüz yaşamanın kaçınılmaz bir sonucu olarak biyolojik saat adı verilen bedenin uyku mekanizmasının kafası karışabilir.
- Çeşitli ilaçlar: Uyku ile alakalı olmayan farklı bir tıbbi rahatsızlık için kullanılan ilaçlar da yan etki olarak uyku sorunlarını beraberinde getirebilir.
- Astım: Solunum ile ilgili astım gibi bazı rahatsızlıklar, uyku esnasında nefes almayı ve vermeyi güçleştirerek uyku kalitesini bozabilir.
Başlıca uyku bozukluğu nedenlerindendir. Ancak bu durumların varlığı kesinlikle uyku bozukluğu ile sonuçlanacaktır diye bir genelleme yapmak doğru olmayacaktır. Bu durumlar uyku bozukluğunu tetikleyebileceği gibi bazı kişilerde uyku kalitesini hiç etkilemeyebilir.
Uyku Bozukluğu Tedavisi
Uyku bozukluklarının iyileştirilmesi için farklı alternatifler bulunmaktadır. Uyku bozukluğu türüne göre bu alternatifler değişiklik gösterebilir. En yaygın kullanılan ve önerilerin tedavi seneçekleri şunlardır:
- Uyku hijyeni eğitimi: Uyku için uygun ortamın ve davranışsal uygulamaların doğru şekilde yerine getirilmesi, verimli ve sağlıklı bir uykuya yardımcı olur. Uyku hijyeni önerileri bu bağlamda bilimsel olarak oldukça işlevseldir.
- Stresle baş etme yöntemlerinin öğrenilmesi: Stres yalnızca düşünceler ve duygularla değil, kasların kasılmasıyla da kendisini gösterir. Bu gibi durumlarda stresin kontrol edilmesi ve stres seviyesinin azaltılabilmesi için bazı bilimsel yöntemler bulunmaktadır.
- Dengeli beslenmek ve spor yapmak: Gün içerisinde tüketilen besinler ve hareketli bir yaşam tarzı sağlıklı bir uykuyu kolaylaştıracaktır.
- Uyku ortamının oksijen, ışık ve ses seviyesini ayarlamak: Uyku hijyeni önerilerinin bir parçası olan bu maddeyi ayrı olarak tekrar vurgulamak gerekir çünkü karanlık ve sessiz bir ortamda uyumak, dinlendirici bir uyku için oldukça önemlidir.
- Uykuya dalmayı güçleştiren düşüncelere karşı bilişsel davranışçı terapi yöntemlerinin öğrenilmesi: Yatağa gittiğiniz zaman can sıkıcı düşünceler, kaygılar ve umutsuzluk hissi peşinizi bırakmıyorsa bilişsel davranışçı bir yaklaşım ile bazı psikoterapi yöntemlerinin öğrenilmesi bu düşüncelerin nasıl kontrol edileceği becerisini kazandırabilir.
- Hekim gözetiminde kullanılan uyku ilaçları
Sağlıklı Uykunun Önemi
İnsanların gereksinim duydukları uyku süresi kişiden kişiye ve yaş gruplarına göre değişiklik göstermektedir. Ancak genel olarak yetişkinler için en az ortalama 6-8 saat uykunun önerildiğini söyleyebiliriz. Sağlıklı bir uykunun faydaları oldukça fazladır.
Kaliteli ve yeterli bir uyku, psikolojik iyilik halini güçlendirir. Stres hormonunu ve sinir, öfke gibi tepkileri azaltır. Kan şekeri dengesini korumaya yardımcı olur ve kasların daha güçlü olmasını sağlar. Hafızanın da uyku ile önemli bir ilişkisi vardır. Yeterli ve sağlıklı bir uykunun eksikliği beraberinde unutkanlığı da getirebilir.
Daha İyi Bir Uyku İçin Son Söz
Sağlıklı bir uyku her insan için temel ve vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Uyku bozukluğu çoğu zaman kişinin kendi elinde olmayan sebeplerden kaynaklanabilir. Ancak uyku bozukluğunu iyileştirmek ve daha sağlıklı bir uykuya ulaşmak için adım atarak bir uzmana başvurmak kişinin kendi ellerindedir. Uykunun biyolojik bir sistem olduğu kadar, davranışsal bir aktivite olduğu da unutulmamalıdır. Pek çok davranış gibi uykuya hazırlanmak, uyku aşamasına geçmek ve uyku hijyeni kurallarına uymak için yapılan eylemler de birer davranış olarak kişinin kontrolündedir.
